Ποια είναι η θέση του αθλητισμού στη ζωή ενός δωδεκάχρονου παιδιού σήμερα;
Εισαγωγή
Σε μια εποχή που κυριαρχεί η τάση της σύγκρισης και το κυνήγι της τελειότητας σε ΟΛΑ, ποια είναι η θέση του αθλητισμού στη ζωή ενός δωδεκάχρονου παιδιού σήμερα?
Όπως πολύ σωστά επισημαίνει ο Sir Ken Robinson στο βιβλίο του «Βρες το στοιχείο σου», αναλύοντας το σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα: «Στην κορυφή της ιεραρχίας βρίσκονται τα μαθηματικά, οι επιστήμες και οι γλωσσικές δεξιότητες. Στη μέση είναι οι ανθρωπιστικές επιστήμες. Τελευταίες βρίσκονται οι τέχνες….ακόμα και τα παιδιά του δημοτικού έχουν ελάχιστο χρόνο ακόμα και για να ζωγραφίσουν απλώς.»
Υπό αυτήν την έννοια λοιπόν, όλο και περισσότερες οικογένειες παγιδεύονται στη μάταια λογική της «καθωσπρέπει» ιεράρχησης των προτεραιοτήτων των παιδιών τους. Αυτή η λογική ορίζει τα μαθήματα του σχολείου στην κορυφή, αμέσως μετά την ενισχυμένη διδασκαλία – ιδιαίτερα μαθήματα σε συγκεκριμένους τομείς (στους οποίους το παιδί δεν πλησιάζει την αριστεία), τις ξένες γλώσσες, …., και κάπου προς το τέλος κάποιο άθλημα. Καταλαβαίνει εύκολα κανείς, ότι η τοποθέτηση του αθλητισμού στο τέλος του διαθέσιμου χρόνου (σε μια λογική «ότι χρόνος περισσέψει») αυτόματα κατατάσσει το συγκεκριμένο τομέα σε θέση χαμηλής αξίας και σημαντικότητας για τη ζωή των παιδιών.
Αν σε όλα τα παραπάνω προσθέσουμε και την ανάγκη της οικογένειας για δραστηριότητες ανάπτυξης σχέσεων ανάμεσα στα μέλη της, γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι αποτελεί κατόρθωμα για ένα παιδί να «ΠΑΙΖΕΙ» ένα άθλημα μια με δυο το πολύ φορές την εβδομάδα.
Και όμως δυσκολεύομαι να βρω κάποια άλλη συνήθεια πέραν του αθλητισμού, που να προσφέρει ταυτόχρονα τόσα πολλά θετικά σε τόσους πολλούς τομείς της ζωής ενός παιδιού: εξέλιξη της σωματικής διάπλασης και βελτίωση των επιπέδων υγείας του, ευεξία, κοινωνικοποίηση και αλληλεπίδραση με συνομήλικους, διαχείριση συναισθημάτων, αποφυγή κακών συνηθειών.
Οι Γενικοί Ιατροί του Ηνωμένου Βασιλείου συνιστούν στα παιδιά να κάνουν μια ώρα μέτρια έως έντονη σωματική δραστηριότητα κάθε μέρα. Και όμως, σύγχρονες μελέτες αποκαλύπτουν δραματική πτώση στα επίπεδα φυσικής δραστηριότητας των παιδιών μέχρι να τελειώσουν το δημοτικό σχολείο.
«Στην κορυφή της ιεραρχίας βρίσκονται τα μαθηματικά, οι επιστήμες και οι γλωσσικές δεξιότητες. Στη μέση είναι οι ανθρωπιστικές επιστήμες. Τελευταίες βρίσκονται οι τέχνες….ακόμα και τα παιδιά του δημοτικού έχουν ελάχιστο χρόνο ακόμα και για να ζωγραφίσουν απλώς.»
Sir Ken Robinson
“Οι Γενικοί Ιατροί του Ηνωμένου Βασιλείου συνιστούν στα παιδιά να κάνουν μια ώρα μέτρια έως έντονη σωματική δραστηριότητα κάθε μέρα. Και όμως, σύγχρονες μελέτες αποκαλύπτουν δραματική πτώση στα επίπεδα φυσικής δραστηριότητας των παιδιών μέχρι να τελειώσουν το δημοτικό σχολείο.“.
Παρόλα αυτά γιατί καταλήξαμε να δίνουμε χαμηλή προτεραιότητα στον αθλητισμό?
Το σχολείο είναι πιο σημαντικό από τον αθλητισμό...…
Προσωπικά δεν αντιλαμβάνομαι την ανάγκη σύγκρισης αυτών των δυο εξαιρετικά σημαντικών παραγόντων ανάπτυξης των παιδιών. Όλα είναι σημαντικά και όλα έχουν τη δική τους βαρύτητα ως έννοιες και ως μέσα εξέλιξης και διαμόρφωσης χαρακτήρων. Είμαι πεπεισμένος ότι τα παιδιά μπορούν να δραστηριοποιηθούν, να εξελιχθούν και να μεγαλουργήσουν και στα δυο, εφόσον υπάρχει το μέτρο και η ισορροπία. Πιο συγκεκριμένα, θεωρώ εξίσου υπερβολικό να προπονείται ένα παιδί δημοτικού σχολείου πάνω από δυο ώρες τη μέρα όσο και το να μελετά για το σχολείο πάνω από δυο ώρες τη μέρα. Θεωρώ εξίσου αφύσικο να απουσιάζει ένα παιδί από το σχολείο λόγω κούρασης από τις αθλητικές του υποχρεώσεις όσο και το να απουσιάζει από την προπόνηση λόγω επερχόμενου διαγωνίσματος στο σχολείο την επόμενη ημέρα. Θεωρώ λοιπόν, εξίσου προβληματικό για την εξέλιξη ενός παιδιού τη λογική άσπρο – μαύρο και την αποκλειστική αφοσίωση σε ένα μόνο από τα δυο παραπάνω.
"θεωρώ εξίσου υπερβολικό να προπονείται ένα παιδί δημοτικού σχολείου πάνω από δυο ώρες τη μέρα όσο και το να μελετά για το σχολείο πάνω από δυο ώρες τη μέρα"
Η συστηματική ενασχόληση με τον αθλητισμό είναι πρωταθλητισμός...
Θα έπρεπε να είναι κοινωνικό κεκτημένο, ότι τα παιδιά απαιτείται να ασχολούνται συστηματικά με τον αθλητισμό σε ομάδες, συλλόγους κλπ. ανεξάρτητα από τη μελλοντική τους απόφαση να ασχοληθούν επαγγελματικά ή αποκλειστικά με αυτόν. Σε μια συζήτηση που είχα πρόσφατα με τον team manager της Εθνικής ομάδας Νέων της Γερμανίας, με ενημέρωσε ότι η επιτυχία της Εθνικής ομάδας Χάντμπολ της Ισλανδίας (μιας εξαιρετικά μικρής πληθυσμιακά χώρας) σε Παγκόσμιο επίπεδο, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι η συντριπτική πλειοψηφία των παιδιών κάθε απόγευμα επισκέπτονται κλειστά γυμναστήρια για να ασχοληθούν με ομαδικά αθλήματα της επιλογής τους. Δεν διαβάζουν άπειρες ώρες στο δημοτικό σχολείο (αν διαβάζουν καθόλου στο σπίτι και δεν τελειώνουν τη μελέτη στο σχολείο), δεν κάνουν ιδιαίτερα μαθήματα, δεν αποκλείουν αθλητικές δραστηριότητες επειδή την επόμενη ημέρα γράφουν διαγώνισμα στο σχολείο και πρέπει να αριστεύσουν... Ας μην ξεχνάμε άλλωστε, ότι ο πρωταθλητισμός απαιτεί πολλά άλλα πράγματα πέραν της καθημερινής ενασχόλησης όπως είναι το ταλέντο, η ψυχική αντοχή, η αφοσίωση, οι θυσίες, η τύχη κλπ.
Οι ομάδες, οι σύλλογοι και ο αθλητισμός αποπροσανατολίζουν τα παιδιά από τα διαβάσματα...
Εξ ορισμού η παραπάνω διαπίστωση είναι λανθασμένη. Για να αποπροσανατολιστεί κάποιος θα πρέπει να έχει ξεκάθαρο στόχο και προσανατολισμό προς την αντίθετη κατεύθυνση. Μα ο αθλητισμός όχι μόνο δε θα αποπροσανατολίσει το παιδί, αντίθετα θα του προσφέρει όλα εκείνα τα εφόδια που θα τον βοηθήσουν να ωριμάσει, να εξελιχθεί πνευματικά, συναισθηματικά και ψυχικά, ώστε να αποκτήσει κριτική σκέψη και να αποφασίσει το ίδιο τι είναι καλύτερο για το μέλλον του. Τα παιδιά που συμμετέχουν σε αθλητικές ομάδες με συνέπεια, έχουν αποδεδειγμένα περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν καλές συνήθειες που θα τους βοηθήσουν ευρύτερα στην μετέπειτα ενήλικη ζωή τους, όπως υψηλότερα επίπεδα συγκέντρωσης, εργατικότητα, αίσθημα ευθύνης, καλύτερη διαχείριση της ματαίωσης κλπ. … Ο λόγος είναι, ότι ο αθλητισμός έχει το ξεχωριστό πλεονέκτημα να αποτελεί ένα περιβάλλον άμεσης γνωριμίας και εξοικείωσης με όλα αυτά τα συναισθήματα και τις εμπειρίες, μέσα από τα οποία τα παιδιά αντιλαμβάνονται καλύτερα τον εαυτό τους και τους γύρω τους.
"Τα παιδιά που συμμετέχουν σε αθλητικές ομάδες με συνέπεια, έχουν αποδεδειγμένα περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν καλές συνήθειες που θα τους βοηθήσουν ευρύτερα στην μετέπειτα ενήλικη ζωή τους, όπως υψηλότερα επίπεδα συγκέντρωσης, εργατικότητα, αίσθημα ευθύνης, καλύτερη διαχείριση της ματαίωσης κλπ."
Δεν προλαβαίνουμε...
Είναι η πιο συχνή δικαιολογία που οι γονείς επικαλούνται προκειμένου να περιορίσουν τη συμμετοχή τους σε οργανωμένες και συστηματικές αθλητικές δραστηριότητες. Προφανώς και οι ρυθμοί της καθημερινότητας έχουν επιταχυνθεί και οι γονείς προσπαθούν να ανταποκριθούν ταυτόχρονα σε πολλά επίπεδα, επαγγελματικές υποχρεώσεις, κοινωνικές υποχρεώσεις, δραστηριότητες παιδιών κλπ. Παρόλα αυτά, η διαχείριση του χρόνου βασίζεται κυρίως σε δυο άξονες: καθορισμό συγκεκριμένου εβδομαδιαίου χρονοδιαγράμματος και ιεράρχηση των υποχρεώσεων – δραστηριοτήτων. Όπως είπαμε λοιπόν και στην εισαγωγή, όταν ο αθλητισμός κατέχει μια θέση χαμηλά στην προτεραιότητα, τότε αναπόφευκτα δεν «περισσεύει» χρόνος. Εφόσον όμως αντιληφθούμε, ότι μπορούμε να αντικαταστήσουμε προτεραιότητες ή να διαμορφώσουμε τις υπάρχουσες, τότε υπάρχει αρκετός περισσότερος χρόνος από ότι φανταζόμαστε. Προς αυτήν την κατεύθυνση κινούνται η μείωση του χρόνου ενασχόλησης με οθόνες (τάμπλετ, κινητά, τηλεόραση) και ο καθορισμός συγκεκριμένης διάρκειας μελέτης στο σπίτι.
Τα τελευταία χρόνια (περισσότερο μετά την περίοδο του κορονοϊού που τα παιδιά εξοικειώθηκαν με την ψηφιακή τεχνολογία) έχει αυξηθεί σημαντικά ο χρόνος που αφιερώνουν καθημερινά σε οθόνες. Δεν αναφέρομαι στη δημιουργική χρήση της τεχνολογίας, προκειμένου να γίνει μια σχολική εργασία ή να αντληθούν κάποιες εγκυκλοπαιδικές γνώσεις από το διαδίκτυο. Αναφέρομαι στον ανούσιο, «χαμένο» χρόνο που απασχολούνται τα παιδιά με κινητά, τάμπλετ και τηλεόραση μέσα στην ημέρα και που σίγουρα τους στερούν πολύτιμες ώρες αθλητικού παιχνιδιού. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα, αποτελεί και την εύκολη λύση για να «απασχοληθούν», ώστε οι γονείς να ολοκληρώσουν άλλες υποχρεώσεις.
Ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες κάθε παιδιού και κάθε οικογένειας, επιβάλλεται να υπάρχει συγκεκριμένος χρόνος μελέτης στο σπίτι. Οι ιδιαιτερότητες αυτές μπορούν να είναι πιθανές μαθησιακές δυσκολίες του παιδιού, παράλληλες δραστηριότητες, διαζευγμένες οικογένειες κλπ. Έτσι λοιπόν, θα μπορούσε για παράδειγμα η οικογένεια να ορίσει ότι ο καθημερινός χρόνος διαβάσματος είναι δυο ώρες και σε καμία περίπτωση δε θα πρέπει να ξεπεραστεί αυτό το χρονικό όριο.
Αξίζει να σημειωθεί εδώ, ότι τα τελευταία χρόνια σε συγκεκριμένα σχολεία, εφαρμόζεται πιλοτικά το μοντέλο μηδενικής μελέτης στο σπίτι. Τα παιδιά ολοκληρώνουν τη μελέτη μέσα στο σχολείο με αποτέλεσμα να μην έχουν καθόλου μελέτη στο σπίτι.
Τα αποτελέσματα είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά, καθώς οι περισσότερες οικογένειες υποστηρίζουν ότι είναι οι μοναδικές ημέρες της εβδομάδας που ζουν ως πραγματική οικογένεια, έχοντας χρόνο για εξωσχολικές δραστηριότητες και ενδοοικογενειακές δράσεις.
Δυστυχώς, αυτό που γίνεται συχνά, είναι ο χρόνος διαβάσματος να προσαρμόζεται ανάλογα με τον όγκο μελέτης την εκάστοτε ημέρα. «Έβαλε πολλά» για το σπίτι ο δάσκαλος – διαβάζουμε πολύ ... «Έβαλε λίγα» - τότε μπορούμε να πάμε προπόνηση... «Παραχωρούμε» λοιπόν στο δάσκαλο την απόλυτη δικαιοδοσία να ορίσει όπως αυτός νομίζει τον τρόπο που θα αξιοποιήσουμε το χρόνο μας το απόγευμα στο σπίτι. Και δυστυχώς αυτός ο δρόμος δεν έχει λογική και για αυτό δεν υπάρχει και όριο. Όσο θα βρίσκεται κάποιος δάσκαλος που επιμένει να «φορτώνει» με μελέτη τα παιδιά, τόσο τα παιδιά θα στερούνται αθλητικό παιχνίδι και δραστηριότητες και όσο θα βρίσκονται οικογένειες που πιέζονται να ακολουθήσουν μιμητικά και αγχωτικά αυτήν την εξοντωτική τακτική τόσο ο παιδικός αθλητισμός θα συρρικνώνεται ως έννοια. Αν σε κάποιους φαίνεται υπερβολική η παραπάνω διαπίστωση, σημειώστε το παρακάτω επαναλαμβανόμενο μοτίβο: Κάθε φορά που προτείνω σε γονείς μικρών αθλητών μου ή μαθητών μου να ακολουθήσουν τη λογική του προκαθορισμένου χρόνου διαβάσματος, σχεδόν πάντα επαναλαμβάνεται ο παρακάτω διάλογος:
-Και αν έχουμε πολλά για την επόμενη ημέρα?
-Τότε, αν δεν προλάβετε δε θα τα διαβάσετε όλα…
-Μα καλά γίνεται αυτό?
Ναι, ασφαλώς και γίνεται αυτό, αρκεί να αποφασίσετε τι θέλετε να θυσιάσετε. Ένα ή δυο βαθμούς χαμηλότερους στο διαγώνισμα ή ακόμα και στο τρίμηνο ή την ενεργή και απρόσκοπτη συμμετοχή του παιδιού σας στην αθλητική ομάδα, ακολουθούμενη από όλα τα οφέλη που έχουμε ήδη προαναφέρει.
Είμαι σίγουρος ότι ο καθένας από εσάς τους γονείς αισθάνεται σημαντικά πιο υπεύθυνος αναφορικά με την ευρύτερη διαπαιδαγώγηση του παιδιού του από ότι ο εκάστοτε δάσκαλός του.
Αν διαβάσεις και τελειώσεις όλα τα μαθήματα, θα σε πάω για προπόνηση…
Είναι η λογική της χρησιμοποίησης του αθλητικού παιχνιδιού ως ανταμοιβή σε κάτι που θεωρείται πιο σημαντικό. Γίνεται εύκολα αντιληπτό, ότι η συγκεκριμένη διαδικασία αυτομάτως υποβαθμίζει την έννοια του αθλητισμού και κινείται αντίθετα από τη θεμελιώδη ανάγκη των παιδιών αυτής της ηλικίας για κίνηση, παιχνίδι και άσκηση. Δεν γίνεται μια βασική ανάγκη όμως να παραμορφωθεί σε ανταμοιβή. Δε γίνεται μια ζωτικής σημασίας διαδικασία να μετατραπεί σε μια απλή ανταμοιβή.
Συμπέρασμα
Τι «καταφέραμε» λοιπόν?
«Καταφέραμε» να κλείσουμε τα παιδιά μας μέσα σε σχολεία, σε φροντιστήρια και δωμάτια μελέτης και να τους «επιτρέπουμε» να βγαίνουν για ΑΘΛΗΤΙΚΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ μια με δυο φορές την εβδομάδα.
«Καταφέραμε» να τους μεταδώσουμε υποσυνείδητα την πεποίθηση ότι ο αθλητισμός είναι δευτερευούσης σημασίας για τη ζωή τους συγκριτικά με την ακαδημαϊκή τους πρόοδο.
«Καταφέραμε» να τους οδηγήσουμε με παρωπίδες στο μονόδρομο των σπουδών και της ακαδημαϊκής επιτυχίας αντί να ανοίξουμε τη βεντάλια των δυνατοτήτων που η εποχή μας προσφέρει.
«Καταφέραμε» σταδιακά να δημιουργήσουμε αθλητικά απαίδευτους φιλάθλους, αφού ως παιδιά δεν βίωσαν από κοντά τη διαδικασία του οργανωμένου και συστηματικού αθλητισμού της ομάδας.
«Καταφέραμε» να κινηθούμε αντίθετα από αυτό που απλά λέγεται Αθλητική Κουλτούρα!
Κωνσταντίνος Μπούνας, Καθηγητής Φυσικής Αγωγής Δημοτικού Σχολείου, Προπονητής Ακαδημιών Χαντμπολ
